ویژگی‌های مصحف امام
۱-مصحف امام شامل تمام قرآن است، نه برخى از سوره‌ها یاآیات؛ در روایتی آمده است: لم یسقط منه حرف».[۸]
هلالی، سلیم بنقیس، كتاب سلیم، قم: الهادی، ۱۴۰۵ ق، ج ۲، ص ۶۵۶
چینش آیات براساس ترتیب نزول؛ ابن حجر می‌نویسد: امام علی پس از وفات پیامبر قرآن را به ترتیبنزول (آیات) جمع‌آوری كرد
اعیان الشیعه،ج ۱، ص ۸۹؛ تاریخ القرآن، ص ۵۴.»[۹]
۳-تقدیم منسوخ بر ناسخ؛ شیخ مفید در كتاب المسائل السرویهمی‌نویسد: امیرمؤمنان(ع) قرآن را از ابتدا تا انتها جمع‌آوری كرد و آن را به گونه‌ایكه می‌بایست، مرتب ساخت. امام آیات مكّی را بر مدنی و منسوخ را بر ناسخ مقدّم كرد
مفید، محمد بنمحمد، اوائل المقالات، ص ۹۴.»[۱۰]
۴-در بردارنده تأویل؛ امام علی (ع) می‌فرماید: هرآیهای كه خداوند ـ جلّ و علا ـ بر محمد (صلی الله علیه وآله) نازل كرد، به خوانش پیامبر و خط خودم، نزد من است؛ تأویل هرآیهای كه خدا برمحمد نازل كرد، نزد من است
فیض کاشانی،ملامحسن، تفسیر صافی، تهران: صدر، ۱۴۱۵ ق، ج ۱، ص ۳۸؛ تاریخ القرآن، ص ۴۱»[۱۱]
۵-
تفكیك محكم ومتشابه؛ در مصحف امام علی(ع) محكمات و متشابهات مشخص شده بود
المراجعات، ص۴۱۱. [۱۲]
با توجه به ویژگی‌هایی که برای مصحف امام نام بردیم روشن میشود که اضافاتموجود در آن، اضافات تفسیری است نه جزء قرآن. اکثر قریب به اتفاق عالمان شیعه بهتفاوت مصحف امام با قرآن فعلی، از جهت آیات و سور، معتقد نیستند، بلکه اتفاق نظردارند که این‌ها اضافات تفسیری است که پیامبر (ص) به امام تعلیم کرد و امام آن رادر مصحف نگارش کرده است.
شیخ مفید می‌نویسد: آنچه در مصحف امام علی(ع) نوشته شده بود بیان تأویلات وتفسیر معانى آیات و مطالبى است كه از جمله كلام الله به حساب نمى‌آید. [۱۳] مفید،محمد بن محمد، مصنفات، ج ۴، ص ۸۱، كتاب اوائل المقالات.
فیض كاشانى در مقدمه ششم از تفسیر خود، در توضیح این جمله كه در روایات درباب مصحف امام آمده: كتب فى مصحفه الناسخ والمنسوخ»، مى‌نویسد: معلوم است كه حكمبه تعیین ناسخ و منسوخ در آیات، از قبیل تفسیر و بیان است، نه اینكه جزء قرآنباشد. [۱۴] فیضکاشانی، ملامحسن، پیشین، ج ۱، ص ۴۷
آیت الله خویى مى‌نویسند: اینكه مصحف بر مطالبی افزون بر آیات قرآن مشتملبوده، تردیدناپذیر است، اما روشن است كه این امر دلالتی بر این ندارد که آن مطالباضافه، از قرآن باشد؛ بلكه تفسیر و بیان تأویلات آیات بوده است. [۱۵]
خویى، ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسۀ احیاء آثار الخویی، بیتا، ص ۲۲۲.
سرنوشت مصحف امام علی
حال باید روشن کنیم که چرا مصحفی با آن ویژگی‌های بی‌نظیر و مهم، اکنون دردسترس ما نیست و چرا امام آن را پنهان کرده و به فرزندان خود به ارث واگذار کرد؟
پس از رحلت پیامبر اکرم(ص)، امام امیرالمؤمنین(ع) به امر پیامبر در خانه نشستو مشغول گردآوری قرآن شد. آیات قرآن تا آن زمان به صورت پراکنده بر پوست شتر، چوبو چیزهای دیگری نگارش شده بود. امام آیات را گردآورى و در صورت خاصی چینش کرده وبر شتر بار كرد و به مسجد آورد؛ در حالى كه مردم پیرامون ابوبكر گرد آمده بودند.امام به آنان فرمود: پس از رحلت پیامبر (ص) تاكنون به جمع‌آورى قرآن مشغول بودم وآن را در این پارچه فراهم قرار داده‌ام. تمام آنچه بر پیامبر نازل شده را جمع كردممبادا فردا بگویید از آن غافل بوده ایم!» یكى از سران گروه به پا خاست و گفت: مارا به آن چه آورده‌اى نیازى نیست و آنچه نزد ماست، ما را كفایت مى‌كند!
امام(ع) فرمود: زین پس هرگز آن را نخواهید دید! آنگاه به خانه بازگشت و پس ازآن زمان کسی مصحف را ندید. [۱۶]
مجلسی، محمد باقر، پیشین، ج ۸۹، ص ۵۲.
اگر گفته شود که چرا امام در دوران حکومت خود مصحف را در معرض دید، استفاده واستنساخ قرار نداد؟ [۱۷] نیز پساز سپرى‌شدن دوران بنى‌امیه و بهبود وضعیت علویان آیا این امكان وجود نداشت كهائمه (علیهم السلام) به انتشار مصحف امام اقدام كنند و دستکم قسمتى از آن را براىاستنساخ در اختیار دیگران قرار دهند؟
همان، ص ۷۴ و ۸۸؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، قم: کتاب خانۀ آیت اللهمرعشی، ۱۴۰۴ ق، ص ۱۹۳
در پاسخ می‌گوییم مصحف امام یگانه نسخه از قرآن نبود تا فقدان آن موجبفراموشی آیات و از میان‌برنده‌ی ارزش‌ها و اهداف دین و تباه‌کننده زحماتپیامبر باشد. آنچه امام نگارش کرده بود، افزون بر آیات قرآن، تأویل‌ها، تفسیرها،بیان شأن‌نزول‌ها، . بود. با شناخت و پیش‌بینی امام از وضعیت زمان خلافتش وآینده جامعه‌ی اسلامی زمینه مساعدی برای ارائه مصحف وجود نداشت. ایناحتمال منطقی بود كه دیگران در آن تصرف كرده و به خواست خود در آن تغییراتى ایجادكنند؛ آن چنانكه در قسمت‌هاى زیادى از روایات پیامبر چنین كردند. [۱۸] وقتىمی‌بینیم امام علی(ع) با دوراندیشى، برنامه برای پس از شهادت خود در نظر می‌گیرد ووصیت مى‌كند او را مخفیانه دفن كنند و جاى قبرش آشكار نسازند[۱۹] تاخوارج و بعدها بنى‌امیه نتوانند به قبر او تعرض كنند و به آن آسیب برسانند، اینامر نسبت به آثار علمى حضرت شدیدتر و حساس‌تر است؛ به این سبب به نظر می‌رسد کهارائه مصحف، حتى در دوران خلافت امام، با دوراندیشی و عقلانیت ناسازگار بود.درباره چگونه برخورد كردن با حدیث نبوى نك: ابوریه، محمود، اضواء على السنةالمحمدیة، ص ۱۲۱.
[۱۹] . مجلسی، محمدباقر، پیشین، ج ۴۲، ص ۲۱۴، ح ۱۵، ۱۶، ۱۷، ۱۹، ۳۰، ۳۳ و كتاب الارشاد مرحوم طبرسی،ص ۱۰.
پس از شهادت امام علی(ع) و چیره شدن معاویه بر بلاد اسلامى فضای سخت و خشنیبر علیه شیعیان به وجود آمد. معاویه فرمان داد تا بر فرزندان و دوستان امام بسیارسخت گیرند. شرایطى پیش آوردند كه بردن نام على و سخن از فضایل او جرمی سنگین بهحساب مى‌آمد و طعن، لعن و تحریف كلمات امام، افتخار محسوب مى‌شد. طبیعى است كه درچنین شرایطی سخن از ارائه مصحف امام معنا ندارد. این شرایط تا پایان دورانامام حسن عسگری و آغاز غیبت امام مهدی علیهما السلام ادامه داشت و هرگز فرصتمناسبی برای رونمایی از مصحف امام علی(ع) فراهم نشد.
امام ,ص ,مصحف ,قرآن ,كه ,آیات ,مصحف امام ,امام علی ,آن را ,علی ع ,پس از ,محمد باقر، پیشین،
درباره این سایت